Na czym polega rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych

Działalność górnictwa odkrywkowego, dość intensywnie i przez długi czas rozwijana w Polsce, nierozłącznie wiąże się z ingerencją w środowisko naturalne oraz jego przekształceniem. Największe zmiany dotyczą oczywiście powierzchni terenu, ale nie są one jedynymi. Poważny problem stanowią wyrobiska poeksploatacyjne, które stanowią często zagrożeniem dla człowieka i przyrody. Z tego powodu zazwyczaj podejmuje się decyzje o ich rekultywacji.

Możliwe kierunki prac naprawczych

Opierając się na ustawie o ochronie gruntów rolnych i leśnych oraz Polskiej Normie dotyczącej wytycznych projektowania w zakresie górnictwa odkrywkowego i rekultywacji wyróżnić możemy kilka kierunków przywracania terenów poeksploatacyjnych. Zgodnie z klasyfikacjami obu tych dokumentów są to odpowiednio: rolny leśny, inny oraz rolny, leśny, komunalny, wodny, specjalny. Ponadto, jeżeli obszar pogórniczy potraktujemy jak każdą inną możliwą do zagospodarowania nieruchomość, to dostępne opcje są tak naprawdę nieograniczone. Oczywiście pod uwagę należy brać czynniki indywidualne, związane z konkretnym wyrobiskiem, na przykład uwarunkowania hydrogeologiczne.

W ramach leśnego kierunku rekultywacji mamy do czynienia z zalesianiem o funkcjach biotycznych, produkcyjnych i reprodukcyjnych, a także ochronnych. Mieści się w nim również zadrzewianie o charakterze krajobrazowym, parkowym czy rekreacyjnym. Ten ostatni może sam w sobie stanowić cel prac naprawczych. Wówczas dawne wyrobiska przekształcane są w obiekty:

• wypoczynkowo-turystyczne (plaże, bazy noclegowe i gastronomiczne);
• sportowe (stoki narciarskie, trasy rowerowe);
• kulturalne (teatry i amfiteatry, sale wystawowe, galerie).

Podobnie między innymi z rekreacją związany jest wodny kierunek rekultywacji. Obejmuje on tworzenie kąpielisk oraz przestrzeni do uprawiania sportów wodnych. Może jednak mieć także wymiar gospodarczy (zbiorniki retencyjne, wody pitnej), rybacki lub przyrodniczy, który związany jest z powstawaniem rezerwatów przyrody, stanowisk dokumentacyjnych czy zespołów przyrodniczo-krajobrazowych.

Wśród innych metod przywracania funkcjonalności terenom poeksploatacyjnym warto zwrócić uwagę na te o charakterze dydaktycznym. Projekty rekultywacji, których przygotowaniem zajmuje się między innymi Nowe Przedsiębiorstwo Geologiczne z Częstochowy, w tym przypadku zakładają wytyczenie edukacyjnych ścieżek tematycznych, stworzenie muzeów – najczęściej przemysłu – skansenów, archiwów dokumentacji, pomników historii, a także ośrodków szkoleniowych. Na terenach dawnych kopalni odkrywkowych realizuje się również inwestycje związane z budownictwem mieszkaniowym, siedliskowym, socjalnym czy letniskowym. Osobny kierunek rewitalizacji dotyczy działalności gospodarczej, w tym sektora przemysłowego (parki przemysłowe), usługowego (magazyny, sklepy, parkingi) oraz komunalnego (składowiska odpadów).

Kryteria doboru sposobu rekultywacji

Inwestycja, jaką jest nadanie wyrobiskom poeksploatacyjnym użyteczności, należy do kosztownych. Dlatego tak istotną rolę odgrywa poprzedzenie wszelkich decyzji dokładnymi analizami oraz wybór najkorzystniejszej możliwości. Rachunek ekonomiczny nie stanowi przy tym jedynej kwestii, która ma znaczenie. Oprócz tego zwraca się uwagę na:

• istnienie form ochrony przyrody lub zabytków na danym obszarze;
• cechy wyrobisk, obiektów infrastruktury, terenów poprzemysłowych;
• obecność lub brak wody w wyrobisku;
• dobra duchowe i materialne na terenie wyrobiska;
• stopień zurbanizowania;
• demografia społeczności;
• wartości przyrodnicze.

Jedynie dokładne określenie wszystkich czynników charakteryzujących obszar objęty projektem rekultywacji daje możliwość zaplanowania działań, które przyniosą najlepsze efekty. W przypadku ustalenia przydatności obszaru dla działalności rolnej czy leśnej można zastosować specjalistyczne metody, nie znajdują one jednak zastosowania w przypadku wyboru pomiędzy pozostałymi wariantami. Ponadto przedsięwzięcie związane z zagospodarowaniem terenu dawnej odkrywki jest procesem złożonym. W wielu przypadkach podobne obiekty w wyniku wielu lat zaniedbań stają się miejscem nielegalnego składowania odpadów, również tych niebezpiecznych. Zagrożenie stanowią także substancje pozostałe z czasów eksploatacji złóż.

Oznacza to, że przed rozpoczęciem budowy nowej infrastruktury należy upewnić się, że obszar spełnia normy w zakresie bezpieczeństwa. Obejmować to będzie między innymi wypompowanie ścieków, wywóz oraz utylizację odpadów. Realizację projektu monitorować powinni specjaliści z dziedziny geologii, którzy będą w stanie ocenić dotychczasowy wpływ wyrobiska na środowisko naturalne, a także rozmiar zmian, jakie zajdą w wyniku rewitalizacji. Ich opinia ma także ogromne znaczenie przy decydowaniu o obraniu konkretnego kierunku czy celu prac naprawczych.